1.15 Żuchwa
1. Budowa i położenie
Żuchwa (łac. mandibula) składa się z dwóch symetrycznych części – prawej i lewej – które u młodych osobników łączy chrzęstne spojenie żuchwy (symphysis mandibulae), kostniejące z wiekiem.
Każda połowa żuchwy zbudowana jest z:
Trzonu żuchwy (corpus mandibulae) – zawiera zębodoły dla zębów dolnych.
Gałęzi żuchwy (ramus mandibulae) – wznosi się ku górze i dzieli na dwa wyrostki:
Wyrostek dziobiasty (processus coronoideus) – miejsce przyczepu mięśni żwaczy.
Wyrostek kłykciowy (processus condylaris) – uczestniczy w tworzeniu stawu skroniowo-żuchwowego.
Wewnątrz kości przebiega kanał żuchwowy (canalis mandibulae), przez który przechodzą nerwy i naczynia zębodołowe dolne.
Położenie:
Żuchwa znajduje się w dolnej części twarzoczaszki, poniżej kości szczękowych.Łączy się z kością skroniową za pomocą stawu skroniowo-żuchwowego (articulatio temporomandibularis). Przylega do mięśni żucia, języka oraz struktur jamy ustnej i gardła.
2. Funkcje
Żucie i rozdrabnianie pokarmu: Żuchwa, jako ruchoma część czaszki, wykonuje ruchy otwierania, zamykania oraz przesuwania bocznego, umożliwiające rozcieranie i gryzienie pożywienia.
Utrzymywanie dolnego łuku zębowego: W trzonie żuchwy osadzone są zęby dolne, które współdziałają z górnymi w procesie żucia.
Przyczep mięśni: Żuchwa jest punktem przyczepu mięśni żucia, takich jak mięsień żwacz (m. masseter), skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis) i skroniowy (m. temporalis).
Formowanie kształtu twarzoczaszki: Wpływa na wygląd pyska oraz funkcjonalność struktur sąsiadujących – jamy ustnej, języka i gardła.
3. Znaczenie kliniczne
Złamania i urazy: Żuchwa jest narażona na złamania w wyniku urazów komunikacyjnych, upadków czy ugryzień. Wymaga precyzyjnego leczenia, często chirurgicznego, aby zachować funkcje żucia i estetykę pyska.
Problemy stomatologiczne: Powszechnie występujące choroby zębów i przyzębia (np. paradontoza, zapalenie zębodołów) mogą prowadzić do bólu, utraty zębów, a nawet zapaleń kości żuchwy (osteomyelitis).
Nowotwory i zmiany rozrostowe: Żuchwa może być miejscem występowania guzów, zarówno łagodnych (np. kostniaki), jak i złośliwych (np. osteosarcoma), które wpływają na strukturę kości i funkcjonowanie tkanek sąsiednich.
Staw skroniowo-żuchwowy: Zaburzenia w jego obrębie (np. zwichnięcia, zapalenia) mogą powodować trudności w otwieraniu pyska, ból i problemy z przyjmowaniem pokarmu.
Znaczenie chirurgiczne: Kość żuchwowa stanowi punkt orientacyjny podczas wielu zabiegów w obrębie pyska, szczęk i głowy – m.in. ekstrakcji zębów, resekcji guzów, osteotomii.